Medal „Pro Bono Poloniæ” ustanowiony Zarządzeniem Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z 25 czerwca 2018 r. dla upamiętnienia 100. rocznicy odzyskania przez Polskę Niepodległości przyznawany jest osobom (fizycznym oraz prawnym) w uznaniu szczególnych zasług w upowszechnianiu wiedzy o historii walk niepodległościowych, krzewieniu postaw patriotycznych w polskim społeczeństwie, a także kultywowaniu oraz popularyzacji poza granicami Kraju wiedzy o tradycjach niepodległościowych.
Odznakę nadaje Szef UdSKiOR z własnej inicjatywy lub na wniosek władz naczelnych ogólnopolskich organizacji kombatanckich, organów administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego, a także kierowników polskich placówek dyplomatycznych. Aktu dekoracji dokonuje Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, upoważniony pracownik Urzędu lub przedstawiciel innego organu administracji rządowej lub samorządowej szczebla wojewódzkiego w czasie uroczystości o charakterze państwowym, patriotycznym lub rocznicowym. Nadanie medalu potwierdza się legitymacją, wręczaną łącznie z odznaczeniem.
Odznaka nie jest nadawana pośmiertnie oraz osobom, o których mowa w art. 21 ust. 2 Ustawy z 24 stycznia 1991 o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz osobom, które w latach 1957–1989 prowadziły działalność skierowaną przeciwko organizacjom i członkom opozycji antykomunistycznej, działając w strukturach aparatu partyjno-państwowego, w tym w organach lub formacjach bezpieczeństwa, bądź z nimi współpracując lub popełniły czyn nie licujący z godnością obywatela polskiego.
Odznaczenie ma formę metalowego krążka o średnicy 38 mm, fakturowanego, srebrzonego i oksydowanego. Na awersie w centralnym miejscu, umieszczono wypukły wizerunek Orła Białego przyjętego za herb Państwa Polskiego ustawą z dnia1 sierpnia 1919 r. o godłach i barwach Rzeczypospolitej Polskiej. Na wypukłym otoku awersu, wokół wizerunku Orła Białego, rozmieszczone są wklęsłe daty: 1768, 1794, 1830, 1848, 1863, 1914 oraz 1918, rozdzielone wklęsłymi krzyżykami wzorowanymi na polskim krzyżu kawalerskim. Daty symbolizują najważniejsze zrywy niepodległościowe społeczeństwa polskiego, począwszy od Konfederacji Barskiej, aż po początek czynu legionowego w 1914 r. i następujące po nim polskie działania polityczne oraz militarne uwieńczone odzyskaniem przez Polskę państwowości w 1918 r. Na rewersie od góry znajduje się centralnie umieszczony w trzech liniach napis wypukłym pismem majuskułowym: PRO BONO POLONIÆ. Napis otoczony jest w podkowę otwartą ku górze wieńcem dębowym, symbolizującym chwałę i zwycięstwo oraz cnoty: odwagę, wytrzymałość, siłę i moc. Centralnie pod napisem, dolną część wieńca dębowego przesłania wypukły polski krzyż kawalerski, który jest znakiem Wojska Polskiego. Odznaka zawieszona jest na wstążce z rypsu szerokości 38 mm, ciemnoszarej, mającej po brzegach umieszczone symetrycznie połączone prążki srebrzysty i ciemnokarmazynowy, szerokości 4 mm każdy. Kolor ciemnoszary wstążki nawiązuje do barwy munduru piechoty, najliczniejszej polskiej formacji zbrojnej w 1918 roku.
Autorem projektu medalu jest Robert Szydlik.
Medal należy nosić zawieszony na wstążce na lewej piersi, po orderach i odznaczeniach państwowych, przed Medalem „Pro Patria”
W dniu 18 maja 2014 r. weszła w życie ustawa z dnia 14 marca 2014 r.o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2014 poz. 496). W wyniku nowelizacji ustawy utworzony został Korpus Weteranów Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej, będący honorową wspólnotą żołnierską. Do Korpusu automatycznie wchodzą osoby posiadające uprawnienia kombatanckie z tytułu:
- pełnienia służby wojskowej w Wojsku Polskim lub w polskich formacjach wojskowych przy armiach sojuszniczych podczas działań wojennych prowadzonych na wszystkich frontach przez Państwo Polskie;
- pełnienia służby w polskich podziemnych formacjach i organizacjach, w tym w działających w ramach tych organizacji oddziałach partyzanckich w okresie wojny 1939-1945;
- pełnienia służby wojskowej w armiach sojuszniczych, a także w sojuszniczych organizacjach ruchu oporu w okresie wojny 1939-1945, z wyjątkiem formacji Ludowego Komisariatu Spraw Wewnętrznych Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (NKWD) oraz innych specjalnych formacji, które prowadziły działalność przeciwko ludności polskiej;
- pełnienia służby w polskich podziemnych formacjach wojskowych lub organizacjach niepodległościowych na terytorium Państwa Polskiego w jego granicach sprzed dnia 1 września 1939 r. oraz w granicach powojennych w okresie od wkroczenia armii Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) do dnia 21 października 1963 r., jeżeli były to formacje lub organizacje stawiające sobie za cel niepodległość i suwerenność Rzeczypospolitej;
- uczestniczenia w walkach w jednostkach Wojska Polskiego oraz zmilitaryzowanych służbach państwowych z oddziałami Ukraińskiej Powstańczej Armii oraz grupami Wehrwolfu;
- uczestniczenia w tzw. Niszczycielskich Batalionach ("Istriebitielnych Batalionach") na dawnych ziemiach polskich w województwach: lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i wołyńskim w obronie ludności polskiej przed ukraińskimi nacjonalistami w latach 1944-1945;
- udziału w okresie do 31 grudnia 1945 r. w walkach o zachowanie suwerenności i niepodległości Państwa Polskiego w zmilitaryzowanych służbach państwowych;
- zaokrętowania marynarzy polskich w charakterze członków załogi na statku bandery własnej lub bandery koalicyjnej, przeznaczonym do działań wojennych w okresie wojny 1939-1945;
- uczestniczenia w latach 1914-1945 w walkach o polskość i wolność narodową Śląska, Wielkopolski, Ziemi Lubuskiej, Gdańska, Pomorza i Ziemi Kaszubskiej oraz Warmii i Mazur, a także innych ziem zagarniętych przez zaborców;
- brania czynnego udziału w zbrojnym wystąpieniu o wolność i suwerenność Polski w Poznaniu w czerwcu 1956 r., który spowodował śmierć lub uszczerbek na zdrowiu.
Członkostwo w Korpusie potwierdza legitymacja, wydawana na wniosek członka Korpusu przez Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.
Wzór legitymacji członka Korpusu Weteranów walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej określony został Rozporządzeniem Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 14 maja 2014 r. w sprawie legitymacji członka Korpusu Weteranów Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. 2014 r., poz. 620).
Wzór legitymacji:
W dniu 3 kwietnia 2019 r. Prezydent RP podpisał ustawę z dnia 15 marca 2019 r. o zmianie ustawy o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego oraz niektórych innych ustaw. W wyniku ww. nowelizacji członkom Korpusu Weteranów Walk o Niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych wydaje Karty Kombatanta, uprawniające do niestosowania się do niektórych znaków drogowych, dotyczących zakazu ruchu lub postoju, na zasadach określonych dla osoby niepełnosprawnej.
Medal „Pro Patria” ustanowiony Zarządzeniem Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 1 września 2011 r. przyznawany jest osobom (fizycznym oraz prawnym) w uznaniu szczególnych zasług w kultywowaniu pamięci o walce o niepodległość Rzeczypospolitej Polskiej.
Odznakę nadaje Szef UdSKiOR z własnej inicjatywy lub na podstawie udokumentowanego wniosku naczelnych władz organizacji kombatanckich i ofiar represji, a także organów administracji rządowej i samorządowej szczebla wojewódzkiego i powiatowego lub polskich placówek dyplomatycznych i attachatów wojskowych. Aktu dekoracji dokonuje Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych, upoważniony pracownik Urzędu lub upoważniony przez Szefa Urzędu przedstawiciel innego organu administracji rządowej, w czasie uroczystości o charakterze państwowym, patriotycznym lub rocznicowym. Nadanie medalu potwierdza się legitymacją, wręczaną łącznie z odznaczeniem.
Wniosek o nadanie Medalu „Pro Patria” powinien zostać wysłany do Urzędu z takim wyprzedzeniem, aby Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych otrzymał go nie później niż na miesiąc przed planowanym terminem wręczenia. Pismo przewodnie przy wniosku powinno zawierać propozycję terminu planowanej uroczystości, związanej z możliwością dokonania wręczenia Medalu „Pro Patria” przez Szefa lub przedstawiciela Urzędu. Z uwagi na konieczność dokonania weryfikacji danych, z przyczyn proceduralnych nie będą realizowane wnioski składane bezpośrednio przed terminem uroczystości.
Medal „Pro Patria” nie jest nadawany pośmiertnie, nie przewiduje się również nadawania medalu miejscowościom oraz obiektom historycznym i sakralnym. Roczna liczba nadań jest ograniczona.
Odznaczenie ma formę metalowego krążka o średnicy 36 mm, fakturowanego, srebrzonego i oksydowanego. Na awersie, w centralnym miejscu umieszczono wizerunek stylizowanego orła Rzeczypospolitej z przełomu XVII i XVIII wieku. Orzeł oparty jest po lewej stronie o kosę bojową, a po prawej o szablę polską, wzór 1921/22. Na rewersie natomiast znajduje się napis „Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych”. W centralnej części medalu umieszczony został dwuwyrazowy napis: „Pro Patria”, a pod nim poziomo daty: „1768” i „1989”. Są to daty Konfederacji Barskiej oraz roku odzyskania przez Polskę niepodległości. Pod datami umieszczono także układ gałązek – po lewej stronie z liśćmi dębowymi symbolizującymi cnotę, odwagę, chwałę, wytrzymałość, moc i siłę, a po prawej stronie wawrzyn, który uosabia zwycięstwo, czyn bohaterski, chwałę i zaszczyt. Dodatkowo, centralnie pod napisem „Pro Patria” umieszczono odwzorowanie krzyża pochodzące z jednolitego wzoru chorągwi piechoty i sztandarów jazdy, ustalonego w 1919 r. Medal zawieszony jest na wstążce szerokości 38 mm z centralnie umieszczonym paskiem ciemnogranatowym szerokości 10 mm i dwoma pąsowymi paskami o szerokości 10 mm przedzielonymi srebrzystymi prążkami o szerokości 2 mm i prążkami czarnymi o szerokości 2 mm na obydwu brzegach wstążki.
Autorem projektu medalu jest artysta grafik Andrzej Nowakowski.
Medal należy nosić zawieszony na wstążce na lewej piersi, po orderach i odznaczeniach państwowych, przed medalem „Pro Memoriæ”.
Wniosek o nadanie medalu „Pro Patria” - DOC / PDF
Inicjatywa honorowania kombatantów dyplomem honorowym - Patentem „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” została zgłoszona w dniu 3 września 1996 roku podczas spotkania Prezesa Rady Ministrów z przedstawicielami związków i stowarzyszeń kombatanckich, na którym obecny był również ówczesny kierownik Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Pierwsze dyplomy wręczone zostały grupie 30 zasłużonych weteranów 30 sierpnia 1997 roku.
Zgodnie z decyzją Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 5 lipca 2006 roku, honorowy tytuł „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” potwierdzony dyplomem-patentem może otrzymać osoba będąca uczestnikiem walki zbrojnej o niepodległość Polski, spełniająca wymogi określone w art. 1 ust. 2 pkt 1-3, 5 i art. 2 pkt 1, 2, 4-6 ustawy z dnia 24 stycznia 1991 roku o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz.U. z 2002 r. Nr 42, poz. 371 z późniejszymi zmianami, posiadająca status kombatanta.
Wnioski (DOC / PDF) o nadanie patentu należy składać indywidualnie, bezpośrednio do Szefa Urzędu. Dopuszcza się możliwość zbiorowego przesyłania wniosków za pośrednictwem gminnej, powiatowej lub regionalnej struktury organizacji kombatanckiej. W takim przypadku wniosek musi być podpisany przez osobę, której dotyczy.
Do wniosku należy dołączyć kserokopię zaświadczenia o uprawnieniach kombatanckich (obowiązkowo: pierwsza strona ze zdjęciem oraz strona z tabelą zawierającą rodzaje uprawnień i artykuły ustawy) uwierzytelnioną przez urząd gminy lub powiatowy bądź strukturę terenową macierzystej organizacji kombatanckiej.
Zgodnie z zarządzeniem Kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 31 lipca 2006 roku, Odznakę Pamiątkową „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” może otrzymać osoba będąca uczestnikiem walki zbrojnej o niepodległość Polski, posiadająca nadane uprawnienia kombatanckie i spełniająca wymogi określone ustawie z dnia 24 stycznia 1991 roku o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego.
Wnioski zbiorcze o nadanie odznaki przedkładają do Urzędu władze naczelne organizacji i stowarzyszeń kombatanckich, a w przypadku osób mieszkających za granicą – właściwi konsulowie Rzeczypospolitej Polskiej.
Do wniosków dołącza się kopie zaświadczeń o uprawnieniach kombatanckich wymienionych osób.
Patentu – tytułu „Weteran Walk o Wolność i Niepodległość Ojczyzny” oraz Odznaki Pamiątkowej Weterana nie nadaje się pośmiertnie.
Patent i Odznaka jest wydawana weteranom bezpłatnie.
Dokumentację z dopiskiem „PATENT” („ODZNAKA WETERANA”) należy przysłać pocztą na adres:
Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych,
ul. Wspólna 2/4
00-926 Warszawa
Z okazji 60 rocznicy wybuchu II wojny światowej Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił ustawę o szczególnych zasadach, warunkach i trybie mianowania na wyższe stopnie wojskowe żołnierzy uczestniczących w walkach o wolność i niepodległość Polski podczas II wojny światowej i w okresie powojennym (ustawa z dnia 24 lipca 1999 r., Dz.U. z 1999 r. Nr 72, poz. 804, z 2014 r. poz. 496.). Zgodnie z preambułą, umożliwia ona szczególne wyróżnienie obrońców Ojczyzny i zadośćuczynienie za wieloletnie przemilczanie ich zasług, za doznane w okresie powojennym represje i prześladowania oraz za cierpienia związane z przymusowym oddaleniem od Ojczyzny.
Preambuła ustawy jednoznacznie wskazuje, że niepodległa Rzeczpospolita Polska pragnie wyróżnić, poprzez mianowanie na wyższe stopnie wojskowe, przede wszystkim żołnierzy Wojska Polskiego, żołnierzy Armii Polskiej we Francji i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, żołnierzy Polski Walczącej - Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Batalionów Chłopskich, powojennej II Konspiracji Niepodległościowej, których zasługi były wcześniej przemilczane.
Znajduje to odzwierciedlenie w art. 1 ust. 2 pkt. 1 ustawy. Ten przepis odnosi się do wszystkich polskich formacji wojskowych, walczących o niepodległość Ojczyzny od 1 września 1939 roku w kraju i za granicą, a więc Wojska Polskiego z okresu wojny obronnej 1939 roku, Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Batalionów Chłopskich, Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” i całej Drugiej Konspiracji Niepodległościowej, która na przełomie lat 40-tych i 50-tych kontynuowała w najtrudniejszych warunkach walkę o niepodległość Polski.
Zgodnie z art. 1 ust. 2 pkt. 2 ustawy, mianowane na wyższe stopnie wojskowe mogą być osoby walczące w skład 1. lub 2. Armii Wojska Polskiego oraz innych polskich formacji wojskowych przy armiach sojuszniczych. Oznacza to, iż przy rozpatrywaniu wniosków o mianowanie na wyższe stopnie wojskowe należy ustalać na podstawie załączonych dokumentów lub akt osobowych, czy osoba wymieniona we wniosku o mianowanie wchodziła w skład polskiej formacji wojskowej przy armii sojuszniczej i uczestniczyła w walkach o niepodległość Polski w okresie II wojny światowej.
Ustawa nie określa wieku osób uprawnionych do mianowania na wyższe stopnie wojskowe.
Art. 1 stanowi, że uprawnione do mianowania na wyższe stopnie wojskowe są „osoby wchodzące w skład Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej działających w kraju i za granicą, podległych Rządowi Rzeczypospolitej Polskiej w kraju i na uchodźstwie”, a także „1. i 2. Armii Wojska Polskiego oraz innych polskich formacji wojskowych przy armiach sojuszniczych”. Tak postanowił ustawodawca, zdając sobie sprawę z faktu, że bardzo wiele osób poniżej 17 roku życia wchodziło w skład organizacji zbrojnych (np. w okresie Powstania Warszawskiego lub Drugiej Konspiracji Niepodległościowej).
Ustawa z 24 lipca 1999 roku wyklucza mianowanie osób, które po wojnie były już co najmniej dwukrotnie mianowane na stopnie oficerskie, za czyny świadczące o szczególnym męstwie lub za wyjątkowe zasługi. Nie przewiduje także mianowań pośmiertnych oraz nadawania stopni oficerskich generałów i admirałów.
Ustawa nie przewiduje również mianowania osób posiadających nadane lub zachowane uprawnienia kombatanckie wyłącznie z tytułu powojennej służby wojskowej (pełnionej po 8 maja 1945 roku, np. żołnierzy Wojska Polskiego uczestniczących po wojnie w walkach z UPA).
Wnioski o nadanie stopni oficerskich należy kierować do Szefa Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych. Uprawnione są do tego władze naczelne związków i stowarzyszeń kombatanckich - w odniesieniu do własnych członków. W przypadku kombatantów niezrzeszonych w organizacji społeczno-kombatanckiej, do występowania z wnioskiem o mianowanie są uprawnieni właściwi terytorialnie wojskowi komendanci uzupełnień. W odniesieniu do weteranów posiadających obywatelstwo polskie i mieszkających na stałe za granicą organami uprawnionymi do występowania z wnioskami są ataszaty wojskowe wchodzące w skład polskich placówek dyplomatycznych. Z przyczyn formalnych nie są realizowane wnioski składane bezpośrednio przez koła terenowe, a także przez samych zainteresowanych.
Do wniosku należy dołączyć kopię zaświadczenia o uprawnieniach kombatanckich oraz kopie dokumentów potwierdzających posiadane stopnie wojskowe (szczególnie istotne przy rozpatrywaniu wniosków osób już będących oficerami) lub inne dokumenty potwierdzające służbę w polskich formacjach zbrojnych (w przypadku nieposiadania uprawnień kombatanckich).
Szef Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych opiniuje i przedstawia do akceptacji Ministrowi Obrony Narodowej wyłącznie wnioski przedkładane do Urzędu w oparciu o zapisy ustawy z 24 lipca 1999 roku.
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 kwietnia 2010 roku w sprawie mianowania na stopnie wojskowe (Tekst jednolity Dz.U z 2015 r., poz. 307 z późn. zm.), Urząd opiniuje również przesyłane przez Dyrektora Departament Kadr MON wnioski osób szczególnie zasłużonych, przedstawianych do mianowania w oparciu o art. 140 ust. 6 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz.U. 2022 poz. 655). Wnioski o mianowanie w tym trybie winny być składane przez uprawnione organy, zgodnie z kompetencjami, wyłącznie do Departamentu Kadr MON (bez pośrednictwa Urzędu).
Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych nie ma podstaw prawnych do występowania z wnioskami o mianowanie na wyższe stopnie wojskowe.
Wzór wniosku o mianowanie na podstawie ustawy z dnia 24 lipca 1999 r.
Wszelkie dodatkowe informacje na temat mianowań na wyższe stopnie wojskowe można uzyskać w Wydziale Odznaczeń i Mianowań, pod nr telefonu 22 276 77 26 oraz 22 276 77 33.
